Giáp cốt văn (được biết đến trong tiếng Trung Quốc là甲骨, phiên âm là ‘jiǎ gǔ’, và được dịch theo nghĩa đen là ‘mai và xương’) là một loại hiện vật được biết đến nhiều nhất vì liên quan đến triều đại nhà Thương (khoảng từ năm 1600 TCN đến 1050 TCN) của Trung Quốc cổ đại. Vì những hiện vật này được sử dụng cho mục đích bói toán, những chiếc xương được gọi là ‘xương tiên tri’ trong tiếng Anh. Ngược lại, trong ngôn ngữ Trung Quốc, tên của các đồ vật có nguồn gốc từ vật liệu chúng được tạo ra, tức là mai rùa và xương động vật. Ngoài việc cung cấp cho chúng ta thông tin về tín ngưỡng của người dân thời nhà Thương, giáp cốt văn còn có ý nghĩa quan trọng vì nó được coi là hệ thống chữ viết đầu tiên của văn tự cổ đại Trung Quốc.
Tạo ra chữ giáp cốt
Như tên tiếng Trung của nó cho thấy, giáp cốt văn được tìm thấy ở một trong hai chất liệu – xương động vật hoặc mai rùa. Đối với vật liệu đầu tiên, xương động vật chính được sử dụng để tạo ra goáp cốt văn là xương bả vai. Trâu bò dường như là sự lựa chọn ưu tiên, vì hồ sơ khảo cổ đã cho thấy một lượng lớn giáp cốt văn được làm từ xương bả vai của loài vật này. Tuy nhiên, người ta đã tìm thấy giáp cốt văn được làm từ xương bả vai của hươu, nai, cừu và lợn.
Vật liệu thứ hai là mặt dưới gần như phẳng của con rùa. Phần mai lồi phía trên của rùa) không thích hợp để làm giáp cốt văn, vì viết hơn nhiều trên bề mặt cong khó hơn nhiều.
Bản sao của một giáp cốt văn của Trung Quốc cổ đại. (CC BY-SA 3.0)
Việc bói toán sử dụng giáp văn cốt (Osteomancy, Scapulimancy và Plastromancy)
Việc sử dụng xương để bói toán được biết đến như là osteomancy. Cụ thể hơn, việc sử dụng xương bả vai động vật cho mục đích này được gọi là scapulimancy, trong khi việc sử dụng mai rùa được gọi là plastromancy. Ngoài ra, bói toán bằng lửa được biết đến với cái tên pyromancy.
Trong bối cảnh thời nhà Thương, phương pháp bói toán được biết đến với tên gọi pyro-osteomancy, là sự kết hợp giữa thuật osteomancy và plastromancy. Điều này là do ngoài xương động vật và mai rùa, lửa cũng tham gia vào quá trình dự đoán tương lai.
Quá trình dự đoán tương lai với sự hỗ trợ của giáp cốt văn thường bắt đầu bằng một câu hỏi của một khách hàng. Những câu hỏi này liên quan đến nhiều chủ đề khác nhau, bao gồm các vấn đề khí tượng, nông nghiệp và quân sự. Sau đó, người bói sẽ sử dụng một công cụ sắc nhọn để viết câu hỏi lên xương hoặc mai rùa, sau đó sẽ khoan một lỗ vào đó. Giáp cốt sau đó sẽ được đặt dưới nhiệt độ cao cho đến khi các vết nứt được tạo ra. Cuối cùng, những vết nứt này được các thầy bói giải thích cho khách hàng của họ.
Một trang của Co Csuan. Chữ giáp cốt thời nhà Thương
Văn bản trên xương rồng
Điều thú vị là, việc tiếp tục phát hiện ra giáp cốt văn đã xảy ra tương đối gần đây, tức là vào năm 1899. Năm đó, Thủ tướng của Học viện Hoàng gia, Wang Yirong, bị bệnh sốt rét. ‘Phương thuốc’ nổi tiếng nhất cho chứng bệnh này ở Trung Quốc thời đó là một thứ gọi là ‘xương rồng’, được cho là có khả năng chữa bệnh kỳ diệu. Thông thường, những chiếc xương này được bán ở dạng bột. Tuy nhiên, trong dịp này, Wang đã nhận được những mẩu xương không được mài giũa.
Wang Yirong, chính trị gia và học giả Trung Quốc, là người đầu tiên công nhận giáp cốt văn là văn tự cổ.
Người ta kể rằng vào thời đó, Wang được một người bạn cũng là học giả, Liu E tới thăm. Hai người nhận thấy có chữ viết trên ‘xương rồng, và bắt đầu nghiên cứu nó. Nhận ra rằng đây có thể là một dạng chữ viết cổ của Trung Quốc, Wang và Liu đã quay trở lại hiệu thuốc để tìm hiểu nguồn gốc của loại dược liệu này. Đương nhiên, người bào chế thuốc từ chối cho họ biết nơi anh ta tìm thấy những bộ xương, vì anh ta đã kiếm được nhiều tiền từ việc bán chúng. Tuy nhiên, anh đồng ý bán tất cả những bộ xương hoàn chỉnh trong cửa hàng của mình cho họ.
Xương động vật với những dòng chữ tiên tri từ thời nhà Thương, có niên đại vào năm thứ 6 của triều đại vua Diyi hoặc Dixin. Được khai quật tại Anyang, tỉnh Hà Nam. (CC BY-SA 3.0)
Cuối cùng, tin tức về khám phá này lan truyền đến các học giả khác, và họ cũng bắt đầu hỏi các hiệu thuốc về nguồn gốc của ‘xương rồng’. Tuy nhiên, điều này chẳng có ích gì, vì các hiệu thuốc có quá nhiều thứ để mất khi tiết lộ bí mật của họ. Cuối cùng, vào năm 1908, một học giả và cũng là nhà văn học tên là Luo Zhenyu đã phát hiện ra rằng những mảnh xương này đến từ một khu vực bên ngoài thành phố Anyang, nơi đã từng là kinh đô nhà Thương.
Kể từ đó, hàng nghìn bộ giáp cốt văn đã được tìm thấy. Các nghiên cứu về giáp cốt văn cho thấy cách mà chữ viết Trung Quốc phát triển theo thời gian, làm sáng tỏ các tập tục thần thoại của triều đại nhà Thương, và chứng minh rằng nhà Thương đã tồn tại, và không chỉ đơn thuần là một triều đại thần thoại trong lịch sử lâu đời của Trung Quốc.
Tác giả: Wu Mingren